براساس آمار منتشر شده، از مجموع ۳۰۰ نوع صنایع‌دستی ایران که به تایید معاونت صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی رسیده‌اند، بیش از ۶۰ نوع از این صنایع‌دستی در معرض انقراض و نابودی قرار دارند. بسیاری از این هنرهای سنتی به دلایل مختلفی همچون واردات بی‌رویه نمونه‌های صنعتی مشابه، تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان و کمبود استادکار در خطر از بین رفتن قرار گرفته‌اند. برخی از این صنایع‌دستی به دلیل ورود محصولات صنعتی مشابه دیگر مشتری ندارند و بازارشان به دلیل کسادی دچار رکود شده است، در حالی که برخی دیگر به دلیل نبود استادکاران ماهر که مهارت‌های این هنرهای سنتی را به نسل‌های بعد منتقل کنند، از رونق افتاده و دیگر تولید نمی‌شوند.
در این گزارش از سایت سوغات تلاش می‌شود تا با معرفی برخی از صنایع‌دستی در حال فراموشی ایران، از جمله ارغوان‌بافی، کلون‌سازی و موج‌بافی، شما را با این هنرهای سنتی که کمتر شناخته شده‌اند، آشنا کنیم. امیدواریم با آگاهی بیشتر مردم هنردوست کشور از این هنرها و خرید محصولات مرتبط، این صنایع‌دستی در حال فراموشی دوباره احیا شوند و از نابودی آن‌ها جلوگیری شود.
موج‌بافی یکی از هنرهای باارزش و سنتی عشایر کرد در غرب کشور است که متأسفانه به دلیل واردات نمونه‌های مشابه ارزان‌قیمت از چین، محبوبیت خود را از دست داده و به سرعت در حال فراموشی است. در گذشته، این پارچه‌های ضخیم و رنگارنگ از پشم گوسفند بافته می‌شدند و نقش‌هایی از طبیعت مانند بز کوهی، گنجشک، پروانه و انگور بر روی آن‌ها نقش می‌بست. در گذشته، این پارچه‌ها برای تزئین منزل، به‌ویژه بر روی کرسی و به‌عنوان روانداز در فصول سرد سال مورد استفاده قرار می‌گرفت.
کرمانشاه یکی از معدود مناطقی است که هنوز هم در مقیاس محدود موج‌بافی انجام می‌شود. در بازارهای چال حسن‌خان و فیض‌آباد این شهر، اگر دقت کنید، می‌توانید آثار دست هنرمندان قدیمی را مشاهده و خریداری کنید.
کلون‌سازی یا قفل‌سازی از صنایع‌دستی قدیمی است که در گذشته در بسیاری از خانه‌ها کاربرد داشت، اما با ورود قفل‌های جدید، عملاً کاربرد خود را از دست داده است. با این حال، این قفل‌های قدیمی که از آهن ساخته شده و برخی از آن‌ها دارای طراحی‌های زیبا و هنری هستند، همچنان از نظر تزئینی ارزش بالایی دارند. هنر قفل‌سازی در ایران از دوران ساسانیان آغاز شد و در دوره صفوی به اوج خود رسید. قفل‌هایی که شکل‌های حیوانی و طراحی‌های هنری زیبایی دارند، به‌ویژه در میان کلون‌های ایرانی شناخته شده‌اند.
شهر چالشتر در استان چهارمحال و بختیاری از دیرباز مرکز اصلی قفل‌سازی در ایران بوده است و هنوز هم در این منطقه استادکارانی وجود دارند که این هنر را با دقت و مهارت تمام انجام می‌دهند. در سفر به این استان، به‌ویژه در ایام نوروز، می‌توانید قفل‌های تزئینی زیبایی را خریداری کنید که با خطوط اسلیمی و نقاشی‌های مینیاتوری تزئین شده‌اند.
هنر ارغوان‌بافی یکی از صنایع‌دستی منحصر به فرد است که متاسفانه به دلیل جایگزینی سبدهای پلاستیکی، به فراموشی سپرده شده است. در این هنر، سبدهایی از شاخه‌های درخت ارغوان بافته می‌شود. این شاخه‌ها پس از خیساندن و جوشاندن به‌منظور انعطاف‌پذیری، به‌طور ماهرانه‌ای به هم پیچیده می‌شوند تا سبدهایی با طرح‌های زیبا ساخته شوند. این سبدها معمولاً برای نگهداری سبزیجات یا به‌عنوان سبد برنج‌کش مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
در حال حاضر، این هنر در شهر طرقبه استان خراسان‌رضوی توسط استادکاران معدودی که هنوز به این حرفه مشغول هستند، ادامه دارد. استفاده از سبدهای ارغوانی علاوه بر حمایت از هنرهای ایرانی، می‌تواند به‌عنوان یک اقدام محیط‌زیستی برای کاهش مصرف پلاستیک مورد توجه قرار گیرد. در نتیجه، این دست سازهای هنری نه‌تنها از جنبه فرهنگی ارزشمند است بلکه در حفظ محیط‌زیست نیز تاثیرگذار است.
با حمایت از این صنایع‌دستی و خرید آن‌ها می‌توانیم کمک بزرگی به احیای این هنرهای سنتی و در حال فراموشی بکنیم و به حفظ هویت فرهنگی ایران کمک کنیم.
ورشوسازی، یکی از هنرهای دستی با سابقه در ایران است که تاریخچه آن به دوران قاجار بازمی‌گردد و از کشور لهستان به ایران وارد شد. در ابتدا، این هنر به‌ویژه روی فلز ورشو (آلیاژی از مس و نقره) اعمال می‌شد، اما قبل از رواج ورشوسازی به‌عنوان هنر در ایران، هنرهای مشابهی مانند قلمکاری‌ها روی فلزات دیگر، به‌ویژه فلز برنج، رواج داشت. این نشان می‌دهد که بسیاری از تکنیک‌های به‌کاررفته در ورشوسازی، به‌ویژه آن‌هایی که بر روی ورشو اجرا می‌شود، به‌نوعی به هنرهای ایرانی مرتبط است و توسط هنرمندان ایرانی با دقت و مهارت بالا انجام می‌شود.
با این حال، در سال‌های اخیر ورشوسازی در ایران دچار افول شده است. این هنر زیبا و پیچیده که روزگاری یکی از نمادهای صنایع‌دستی ایران بود، اکنون در خطر فراموشی قرار گرفته است. تنها در چند نقطه از کشور، مانند شهر بروجرد در استان لرستان و دزفول در استان خوزستان، هنوز افرادی هستند که به این هنر ادامه می‌دهند. اما تعداد این استادکاران روز به روز کمتر می‌شود. طبق اعلام وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، ورشوسازی به‌عنوان یک هنر فاخر در حال محو شدن است و باید اقدامات فوری برای حفظ آن صورت گیرد.
هنر نقاشی قهوه‌خانه‌ای یکی دیگر از صنایع‌دستی ایران است که در معرض فراموشی قرار گرفته است. این نوع نقاشی در دوران مشروطه در ایران رواج پیدا کرد و هنرمندان آن با ترکیب عناصر مذهبی، رزمی و بزم، آثار داستانی جالبی خلق می‌کردند که جایگزین بسیاری از سرگرمی‌های امروزی مانند تلویزیون و فیلم‌های سینمایی بودند.
موضوعات این نقاشی‌ها معمولاً برگرفته از شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی، وقایع کربلا، قصه‌های قرآنی و داستان‌های عامیانه بودند که با رنگ‌ها و تصاویر خاص خود روایت‌هایی جذاب از تاریخ و فرهنگ ایران را به نمایش می‌گذاشتند.
با وجود این‌که نقاشی قهوه‌خانه‌ای در دوره‌ای از تاریخ معاصر ایران مورد توجه مردم قرار گرفت، هیچ‌گاه نه روشنفکران و نه سنت‌گرایان از این هنر حمایت جدی نکردند. این کم‌توجهی باعث شد تا این هنر کم‌کم به حاشیه برود و در حال حاضر، کمتر هنرمندی به این نوع نقاشی می‌پردازد. به‌ویژه که در دنیای امروزی با پیشرفت فناوری‌ها و رسانه‌ها، این نوع هنر کمتر دیده می‌شود.
اما باید گفت که نقاشی قهوه‌خانه‌ای به‌ویژه به‌خاطر زیبایی‌های بصری و داستان‌هایی که از طریق آن روایت می‌شود، هنوز هم آثار فاخر و قابل‌تقدیری به حساب می‌آید و می‌تواند فضای خانه‌های ایرانی را با جلوه‌ای خاص و زیبا تزئین کند.
به طور کلی، وضعیت نامساعد تولیدکنندگان و هنرمندان در حوزه صنایع‌دستی ایران، همراه با فراموشی بسیاری از هنرهای سنتی این کشور، نشان می‌دهد که این صنایع نیازمند توجه ویژه‌ای از سوی دولت و مردم هستند. دولت باید با اقدامات حمایتی خود از صنایع‌دستی در حال فراموشی، به‌ویژه هنرهایی همچون ورشوسازی و نقاشی قهوه‌خانه‌ای، حفاظت کند و مردم نیز با خرید این صنایع‌دستی ایرانی می‌توانند در حفظ فرهنگ، هنر و آداب و رسوم پیشینیان خود نقش مهمی ایفا کنند.
